Białe certyfikaty – efektywność się opłaca

W wąskiej perspektywie – system świadectw efektywności energetycznej (tzw. białych certyfikatów) pozwala firmom uzyskać dodatkowe fundusze za wykonanie określonych modernizacji zwiększających oszczędność energii elektrycznej, cieplnej, gazu ziemnego. W szerokiej – jest to kolejny mechanizm stymulujący zachowania prooszczędnościowe, które wpisują się w unijne cele. Jak ten mechanizm działa w Polsce: kiedy można certyfikat otrzymać i co on daje?

Czym są białe certyfikaty?

Systemy białych certyfikatów są w UE powszechne, ale funkcjonują odmiennie w różnych krajach, i w różnym czasie były wprowadzane. Pierwsza była Wielka Brytania, w której system działa od 2002 r. W Polsce system świadectw efektywności energetycznej wprowadziła ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (zmiany wprowadzone w systemie białych certyfikatów ustawą z dnia 20 maja 2016 r. oraz znowelizowane ustawą z dnia 20 kwietnia 2021 r.).

Świadectwa są potwierdzeniem, że dany podmiot uzyskał konkretny efekt oszczędności energetycznej. Jednocześnie białe certyfikaty stanowią prawa majątkowe, a więc są przedmiotem obrotu na towarowej giełdzie energii.

Kto (i dlaczego) kupuje białe certyfikaty?

Przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną, ciepło czy paliwa gazowe odbiorcom końcowym (tzw. podmioty zobowiązane) mają zgodnie ze wspomnianą ustawą:

• zrealizować przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej u odbiorcy końcowego lub
• pozyskać określoną liczbę białych certyfikatów i przedstawić je do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetycznej lub
• uiścić opłatę zastępczą.

Podmiot zobowiązany może więc przedstawić Prezesowi URE odpowiednią liczbę białych certyfikatów do umorzenia, jeśli dokonał stosownych oszczędności. W praktyce jednak spółki energetyczne nie są w stanie zrealizować wszystkich inwestycji pozwalających na zrealizowanie obowiązku oszczędnościowego. Co robią?

1. Mogą uiścić opłatę zastępczą. Ale sposób ten zostaje stopniowo wyeliminowany. Nie można też  całkowicie zrealizować obowiązku oszczędności poprzez uiszczenie opłaty, a tylko na poziomie 10% obowiązku za 2023, 2024 i 2025 r. 
2. Kupują dodatkowe certyfikaty na TGE, aby przedstawić je do umorzenia Prezesowi URE.

Możliwość kupna na TGE białych certyfikatów – która w praktyce dla podmiotów zobowiązanych staje się koniecznością – ma stworzyć popyt na świadectwa, a jednocześnie zagwarantować przedsiębiorcom określony poziom zwrotu z inwestycji.

Kiedy można otrzymać biały certyfikat?

Trzeba pamiętać, że świadectwa wydawane są wyłącznie dla działań planowanych – wniosek skierowany do Prezesa URE należy złożyć przed podpisaniem umowy z wykonawcą i rozpoczęciem prac.

– To bardzo ważne, ponieważ w ramach procedury badany jest tak zwany efekt zachęty, który wskazuje, że bez wsparcia projekt nie byłby realizowany lub byłby realizowany tylko w ograniczonym zakresie. Ewentualna umowa z wykonawcą projektu może mieć charakter warunkowy, czyli być realizowana pod warunkiem uzyskania białych certyfikatów. W takim przypadku w umowie musi znaleźć się odpowiednia klauzula dokładnie o tym mówiąca, najlepiej sformułowana według wzoru wskazanego przez URE – podkreśla Lech Wojciechowski, kierownik zespołu badań i strategii w DUON.

Jeśli wniosek zostanie zatwierdzony, URE ma 45 dni na wydanie określonej liczby certyfikatów. Certyfikat może zdobyć każda firma, która dzięki planowanym inwestycjom zamierza zmniejszyć zużycie energii o minimum 10 toe (116,3 MWh) w ciągu roku, w tym: energii elektrycznej, gazu, energii cieplnej, pozostałych mediów.

W Polsce białe certyfikaty można pozyskać za m.in.:

• modernizację/wymianę urządzeń lub instalacji wykorzystywanych w procesach przemysłowych, energetycznych albo telekomunikacyjnych;
• modernizację lokalnych sieci ciepłowniczych, lokalnych źródeł ciepła, urządzeń przeznaczonych do użytku domowego i pojazdów służących do transportu drogowego lub kolejowego;
• odzyskiwanie energii;
• ograniczenia strat związanych z poborem, przesyłaniem, dystrybucją energii;
• stosowanie do ogrzewania lub chłodzenia obiektów energii wytwarzanej w instalacjach OZE, ciepła użytkowego w wysokosprawnej kogeneracji w rozumieniu ustawy Prawo energetyczne lub ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych.

Szczegółowy wykaz przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej znajdziesz w Obwieszczeniu Ministra Klimatu i Środowiska.

Korzyści z udziału w systemie białych certyfikatów

Po pierwsze – zwrot części kosztów poniesionych na projekty poprawiające efektywność energetyczną przedsiębiorstwa. Certyfikaty są mocnym bonusem finansowym. Według Efektywniej.pl dzięki nim można uzyskać nawet do 60% zwrotu kosztów z przeprowadzonej inwestycji. Zmniejszenie strat energii elektrycznej i cieplnej obniża z kolei koszty prowadzenia działalności i pomaga zmniejszyć ślad węglowy. O tym, dlaczego ślad węglowy jest coraz ważniejszym wskaźnikiem na rynku pisaliśmy w tekście Ślad węglowy – kto go liczy, z tym się liczą. 

Korzyści z białych certyfikatów odczuwalne są też na skalę krajową. Międzynarodowa Agencja Energetyczna szacuje, że świadectwa te przyczyniają się do oszczędności ok. 2% energii przedsiębiorstw uczestniczących w systemie. To ważne w świetle nowych unijnych regulacji.

W marcu 2023 r. uzgodniono kolejne cele w zakresie efektywności energetycznej, które wchodzą w skład pakietu „Fit for 55”. Mowa o  osiągnięciu efektywności na poziomie 11,7% w 2030 r., co oznacza zmniejszenie zużycia energii końcowej i pierwotnej o 38% i 40,5% w porównaniu z prognozami z 2007 r. na 2030 r. Jak czytamy na stronie Parlamentu, obowiązujący pułap zużycia energii końcowej w UE będzie wynosił 763 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej, a roczne obowiązki państw członkowskich w zakresie oszczędności energii wyniosą średnio 1,49% ich zużycia energii końcowej w latach 2024–2030 (obecnie obowiązywał poziom 0,8%), aż stopniowo osiągną pułap 1,9% do końca 2030 r. Więcej o wyzwaniach stojących przed Polską przeczytasz w artykule Efektywność energetyczna – dlaczego Polska jej potrzebuje?

Po drugie – udział w systemie oznacza okazję do obrotu białymi certyfikatami. Liczba wydanych białych certyfikatów zależy od uzyskanej średniorocznej oszczędności energii wyrażanej w jednostce toe (tona oleju ekwiwalentnego, 1 toe = 11,63 MWh). Certyfikaty, jak wspomnieliśmy, kupują tzw. podmioty zobowiązane. W sierpniu 2023 r. cena białych certyfikatów na TGE zaczynała się od 2071 zł/toe (kurs minimalny z 3 sierpnia).

Efektywność energetyczna idzie w parze z kogeneracją gazową

Nie da się mówić o efektywności energetycznej z pominięciem technologii kogeneracji gazowej. Rozwiązanie to jest nie tylko wydajne (sprawność układu może sięgać nawet 90%), ale też elastyczne (płynne dostosowanie instalacji do realnych, aktualnych zapotrzebowań) i przyszłościowe – istnieje opcja przestawienia systemu na zasilanie biometanem. Kogeneracja gazowa ma tym większe znaczenie w całym, ogólnounijnym procesie transformacji energetycznej, że błękitne paliwo jest nadal opłacalnym surowcem przejściowym.